چرا خمیازه کشیدن مُسری است؟ - ایران کروز

نورون های آینه ای؛ مغز چگونه تقلید می نماید؟

یکی از فرضیه های اصلی در شرح خمیازهٔ مُسری، نقش نورون های آینه ای (Mirror Neurons) است. این سلول های عصبی خاص، زمانی که عملی را در دیگری مشاهده می کنیم، همچون حالتی که خودمان آن عمل را انجام دهیم، فعال می شوند. به زبان ساده تر، مغز ما هنگام تماشای خمیازه کشیدن یک فرد دیگر، طوری واکنش نشان می دهد که گویی خودش در حال خمیازه کشیدن است. این عملکرد نه از روی انتخاب آگاهانه، بلکه به طور اتوماتیک و در لایه های عمیق تری از مغز اتفاق می افتد. شاید بتوان گفت که این نورون ها، زبان بی واژهٔ هم دلی مغز ما هستند؛ زبانی که پیش از کلام شکل گرفته.

خمیازه ای در جمع ؛ نقش صمیمیت در انتقال

پژوهش ها بارها نشان داده اند که واکنش ما به خمیازهٔ دیگران، بسته به مقدار آشنایی با آن فرد تفاوت دارد. وقتی چهره ای آشنا، مثل دوست، همسر یا یکی از اعضای خانواده خمیازه می کشد، احتمال این که ما هم خمیازه بکشیم بسیار بیشتر است. این سوگیری آشنایی (Familiarity Bias) نشان می دهد که مغز ما نسبت به حلقه های اجتماعی نزدیک تر، حساس تر و واکنش پذیرتر است. حتی در یک تحقیق روی سگ ها، معین شد که آن ها به خمیازهٔ صاحبشان بیشتر پاسخ می دهند تا به افراد غریبه. این پدیده احتمالاً بازتابی از اهمیت روابط اجتماعی در بقای جمعی ماست؛ توجه ناخودآگاه به اطرافیان نزدیک، نه تنها نشانهٔ محبت است، بلکه می تواند جنبهٔ بقا هم داشته باشد.

از خمیازه تا بیداری؛ چگونه یک حرکت ساده، سطح هوشیاری را بالا می برد؟

فرضیه ای دیگر، خمیازهٔ مُسری را نوعی ابزار بی کلام برای افزایش هوشیاری جمعی می داند. پژوهش های رفتاری نشان داده اند که خمیازه کشیدن می تواند باعث خنک شدن مغز گردد. وقتی مغز بیش از حد گرم یا فعال گردد، عملکرد آن کاهش می یابد. خمیازه با باز کردن دهان، افزایش جریان هوا و کشش عضلات صورت و گردن، به تنظیم دمای مغز یاری می نماید. این خنک سازی، تمرکز را بالا می برد و باعث افزایش توان پردازش فکری می گردد.

حالا تصور کن که در یک گروه، افراد به طور زنجیره ای شروع به خمیازه کشیدن نمایند. این هم افزاییِ فکری می تواند آستانهٔ هوشیاری کل گروه را افزایش دهد و قدرت شناسایی تهدیدها را بالا ببرد. درواقع، خمیازه در چنین شرایطی، نه نشانهٔ خواب آلودگی، بلکه نوعی آماده باش فکری است؛ بیدارباشی که با دهانی باز شروع می گردد.

هماهنگی رفتاری؛ خمیازه به عنوان ریتم ساز اجتماعی

از دیگر نظریه های مطرح دربارهٔ خمیازهٔ مُسری، نقش آن در هماهنگ سازی جمعی (Behavioral Synchronization) است. بدن ما دارای ساعت زیستی یا ریتم شبانه روزی (Circadian Rhythm) است و خمیازه نیز با این ریتم هماهنگ می گردد. زمانی که گروهی از انسان ها یا حیوانات در کنار هم خمیازه می کشند، این کار می تواند به طور ضمنی شروع یا سرانجام یک فعالیت را نشانه گذاری کند.

در یک پژوهش مجذوب کننده روی شیرهای آفریقایی (Panthera leo)، محققان دریافتند که خمیازه کشیدن میان اعضای گروه نه تنها مُسری است، بلکه به حرکات هماهنگ نیز منجر می گردد. شیرهایی که خمیازهٔ دیگران را تقلید کردند، 11 برابر بیشتر از سایرین، حرکات مشابه با شیر اول نشان دادند. گویی خمیازه همچون زنگ شروع هماهنگ نماینده ای است که بدون احتیاج به صدا، اعضای گروه را به یک رفتار هم زمان راهنمایی می نماید.

آیا همه به یک میزان به خمیازه واکنش نشان می دهند؟

پاسخ کوتاه این است: نه. در شرایط آزمایشگاهی، فقط 40 تا 60 درصد افراد به خمیازهٔ دیگران واکنش نشان می دهند. اما چرا بعضی بیشتر تحت تأثیر قرار می گیرند؟ یکی از عوامل مطرح، سطح هم دلی (Empathy) افراد است. بعضی پژوهش ها نشان داده اند که افرادی که توانایی هم دلی بیشتری دارند، بیشتر درگیر خمیازهٔ مُسری می شوند. هرچند یافته ها همواره هم سو نیستند.

در خصوص بچه ها دارای طیف اُوتیسم (Autism Spectrum Disorder)، تحقیقاتی نشان داده اند که آن ها نسبت به خمیازهٔ دیگران کمتر واکنش نشان می دهند. اما وقتی به آن ها گفته شد دقیق تر به خمیازهٔ فرد مقابل نگاه نمایند، این تفاوت تقریباً ناپدید شد. این یافته نقش مهم توجه (Attention) را در انتقال خمیازه نشان می دهد. در واقع، اگر توجه ما به میزان کافی جلب گردد، مغز خودش بقیهٔ ماجرا را اجرا می نماید.

خمیازه و روان پریشی؛ وقتی مغز نمی خواهد هم دل باشد

یکی از یافته های بسیار جالب و ثابت شده در پژوهش ها، ارتباط معکوس میان خمیازهٔ مُسری و ویژگی های روان پریشی (Psychopathic Traits) است. کسانی که نمرهٔ بالایی در ویژگی هایی مثل بی رحمی، خودمحوری، یا کنترل گری دارند، کمتر در برابر خمیازهٔ دیگران واکنش نشان می دهند. به بیان دیگر، مغز این افراد شاید کمتر مایل به تقلید، هم دلی و هماهنگی با جمع باشد. این نکته می تواند پنجره ای تازه برای فهم لایه های پنهان شخصیت باشد؛ خمیازه، این کنش ساده، می تواند به ما بگوید که در فکر دیگری چه می گذرد.

خمیازه؛ زبانِ خاموشِ پیوندهای انسانی

در سرانجام، شاید بتوان گفت که خمیازه بیش از آن که نشانهٔ خستگی باشد، بازتابی از احتیاجِ ما به ارتباط است. مغز ما، بی آن که چیزی بگوید، با تقلید حرکتی ساده، کوشش می نماید با دیگران در یک سطح احساسی و فکری هماهنگ گردد. حتی حیوانات خانگی مان، با خمیازه کشیدن کنار ما، بی کلام می گویند: من با تو هستم.

منبع